Σε έναν ιδανικό κόσμο, το κρέας θα ήταν ίσως εξίσου επαρκές, αλλά θα ήταν πιο ακριβό. Δηλαδή όπως θα έπρεπε να είναι. Οι παραδοσιακές κοινωνίες καταλάβαιναν ότι το κρέας είναι ιδιαίτερη τροφή, το θεωρούσαν ως ένα από τα σπουδαιότερα δώρα της φύσης. Στο μέτρο που η κοινωνία μας μεταφράζει την υψηλή αξία σε υψηλή τιμή, το κρέας θα έπρεπε να είναι ακριβό. Οι επικρατούσες τιμές για το κρέας (και άλλα τρόφιμα) είναι εξαιρετικά χαμηλές σε σχέση με τη συνολική καταναλωτική δαπάνη, τόσο ιστορικά όσο και σε σχέση με άλλες χώρες. Τα εξωφρενικά φθηνά τρόφιμα φτωχοποιούν τους αγρότες, υποβαθμίζουν την ίδια την τροφή και κάνουν τα λιγότερα “αποδοτικά” συστήματα παραγωγής αντιοικονομικά. Εάν η τροφή, και το κρέας ιδιαίτερα, ήταν πιο ακριβά τότε ίσως να μην τα σπαταλούσαμε τόσο πολύ - ένας άλλος παράγοντας για να λάβουμε υπόψη όταν αξιολογούμε τη βιωσιμότητα της κατανάλωσης κρέατος.
 

Το Επιτακτικό Ηθικό Ζήτημα

Ως εδώ έχω ασχοληθεί με τα θέματα των βάναυσων συνθηκών παραγωγής και της βιωσιμότητας του περιβάλλοντος, που είναι ασφαλώς σημαντικά ηθικά κίνητρα για τους χορτοφάγους. Αλλά το χορτοφαγικό κίνημα υπήρχε και πριν τις ημέρες της εντατικής βιομηχανικής παραγωγής και βασίστηκε στην βασική πεποίθηση ότι η θανάτωση είναι κακό πράγμα. Είναι απλά τελείως λάθος να αφαιρεί κανείς τη ζωή ενός άλλου ζώου χωρίς λόγο. Είναι αιματηρό, κτηνώδες και βάρβαρο.

Βέβαια τα φυτά είναι ζωντανά επίσης και οι περισσότερες χορτοφαγικές πρακτικές επιβάλλουν να σκοτώνουμε τα φυτά (με εξαίρεση την καθαρά φρουτοφαγική διατροφή). Πάντως, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν δέχονται ότι το να σκοτώσεις ένα ζώο είναι το ίδιο με το να σκοτώσεις ένα φυτό και λίγοι είναι εκείνοι που θα υποστήριζαν ότι τα ζώα δεν είναι ανώτερα οργανωμένες μορφές ζωής με καλύτερη αισθητικότητα και μεγαλύτερη ικανότητα να υποφέρουν. Η συμπόνια είναι πιο αυθόρμητη και φυσική προς τα ζώα που φωνάζουν από φόβο και πόνο, παρόλο που προσωπικά, λυπάμαι όντως τα ζιζάνια του κήπου καθώς τα ξεριζώνω. Παρ’ όλα αυτά, το επιχείρημα ότι “τα φυτά είναι κι αυτά ζωντανά” είναι μάλλον απίθανο να απαντήσει στο ηθικό κίνητρο του χορτοφαγικού κινήματος.

Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι η βιομηχανοποιημένη παραγωγή λαχανικών συμπεριλαμβάνει τη μαζική εξόντωση διαφόρων οργανισμών του εδάφους, εντόμων, τρωκτικών και πουλιών. Και πάλι αυτό δεν απαντά στο κεντρικό κίνητρο των χορτοφάγων, επειδή αυτού του είδους ο σκοτωμός είναι δευτερεύουσας σημασίας και μπορεί κατ’ αρχήν να περιοριστεί σημαντικά. Το έδαφος, η γη, μπορεί εξ όσων γνωρίζουμε να είναι μια αισθανόμενη οντότητα· και σίγουρα ένα γεωργικό σύστημα, ακόμα και εξ’ ολοκλήρου φυτικό, που σκοτώνει το χώμα, σκοτώνει τα ποτάμια, σκοτώνει τη γη, είναι τόσο κατακριτέο όσο κάθε σύστημα που είναι προσανατολισμένο στην παραγωγή κρέατος. Αλλά αυτό πάλι δεν απαντάει στο βασικό ζήτημα των προθέσεων: Είναι λάθος να σκοτώνει κανείς ένα αισθανόμενο ον χωρίς να είναι αυτό αναγκαίο;

Κάποιος μπορεί επίσης να αμφισβητήσει ότι αυτού του είδους η θανάτωση είναι πραγματικά περιττή. Παρ’ όλο που τα διατροφικά καθιερωμένα δείχνουν ευνοϊκά για το χορτοφαγικό κίνημα, μια σημαντική μειοψηφία ερευνητών αμφισβητούν σθεναρά τους ισχυρισμούς του περί υγείας. Η αξιολόγηση αυτής της διαμάχης είναι έξω από το σκοπό αυτού του άρθρου, αλλά μετά από πολλά χρόνια επισταμένου προσωπικού πειραματισμού, είμαι πεπεισμένος ότι το κρέας είναι πολύ “απαραίτητο” για μένα ώστε να διατηρώ την υγεία μου, τις δυνάμεις μου και τη ζωτικότητά μου. Είναι πιο σημαντική η υγεία μου από το δικαίωμα στη ζωή ενός άλλου πλάσματος; Αυτή η ερώτηση μας οδηγεί πίσω στο κεντρικό ερώτημα της θανάτωσης. Είναι τώρα η ώρα να παρατήσουμε όλες τις ασαφείς υποθέσεις και να αντιμετωπίσουμε ευθέως το θέμα.
 

Το Βασικό Ερώτημα

Ας αρχίσουμε με μια πολύ αφελή και προβοκατόρικη ερώτηση: “Και ποιο ακριβώς είναι το λάθος όταν σκοτώνεις;” Παρομοίως, “Τι είναι τόσο κακό με το θάνατο;”

Είναι αδύνατο να αντιμετωπίσει κανείς πλήρως τις ηθικές προεκτάσεις της κρεοφαγίας χωρίς να στοχαστεί τη σημαντικότητα της ζωής και του θανάτου. Αλλιώς παραμονεύει ο κίνδυνος της υποκρισίας, που προκύπτει από την αποστασιοποίησή μας από το γεγονός του θανάτου που υπάρχει πίσω από κάθε κομμάτι κρέας που τρώμε. Η φυσική και κοινωνική απόσταση από το σφαγείο μέχρι το τραπέζι μάς στεγανοποιεί από το φόβο και τον πόνο που νιώθουν τα ζώα καθώς οδηγούνται στη σφαγή, και μετατρέπει (αυτή η απόσταση) ένα σκοτωμένο ζώο σε απλά “ένα κομμάτι κρέας”. Αυτή η απόσταση είναι μια πολυτέλεια που οι πρόγονοί μας δεν είχαν: στις παλιές κυνηγετικές και αγροτικές κοινωνίες, η θανάτωση ήταν οικεία και προσωπική υπόθεση, και ήταν αδύνατο να αγνοήσει κανείς το γεγονός ότι αυτό ήταν μέχρι πριν ένα ζώο που ζούσε και ανέπνεε.

Η μόνωσή μας αυτή από το γεγονός του θανάτου εκτείνεται και πέρα από τη βιομηχανία τροφίμων. Συσσωρεύοντας επίγεια αγαθά ― πλούτο, κύρος, ομορφιά, εξειδίκευση, φήμη ― αγνοούμε την αλήθεια ότι είναι προσωρινά, και γι αυτό, τελικά, χωρίς αξία. “Δεν μπορείς να τα πάρεις μαζί σου” λέει η λαϊκή σοφία, κι όμως το δυτικό κοινωνικό σύστημα, που επικεντρώνεται στην κτήση αγαθών, στηρίζεται στην ψευδαίσθηση ότι μπορούμε (να τα πάρουμε μαζί μας), και ότι αυτά τα πράγματα έχουν πραγματική αξία. Συχνά μόνο μια στενή επαφή με τον θάνατο βοηθά τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν τι είναι πραγματικά σημαντικό. Η πραγματικότητα του θανάτου αποκαλύπτει την άμετρη μωρία των επιδιώξεων και των αξιών της συμβατικής σύγχρονης ζωής, τόσο σε συλλογικό όσο και ατομικό επίπεδο.

Δεν είναι παράξενο λοιπόν ότι η κοινωνία μας, που έχει φτάσει επίπεδα πλούτου χωρίς προηγούμενο, έχει αναπτύξει ένα φόβο για το θάνατο επίσης χωρίς προηγούμενο. Τόσο σε προσωπικό όσο και σε θεσμικό επίπεδο, η επιμήκυνση και η προστασία της ζωής έχουν γίνει πιο σημαντικά στοιχεία από το με ποιο τρόπο ζει κανείς τη ζωή. Αυτό είναι, φυσικά, πιο προφανές στο σύστημα υγείας, όπου ο θάνατος θεωρείται η απόλυτα “αρνητική έκβαση”, έναντι της οποίας είναι προτιμότερη η παρατεταμένη αγωνία. Βλέπω το ίδιο σκεπτικό στους σπουδαστές του Πανεπιστημίου, που προτιμούν την “παρατεταμένη αγωνία” του να μελετούν θέματα που μισούν, για να πιάσουν μια δουλειά που δεν τους αρέσει πραγματικά, έτσι ώστε να έχουν οικονομική “ασφάλεια”. Όλο το Αμερικάνικο σύστημα επικεντρώνεται στη μόνωση από το θάνατο - για να επιτευχθεί η “ασφάλεια”. Πρόκειται τελικά για την προσπάθεια του εγώ να μετατρέψει σε μόνιμο αυτό που δεν μπορεί ποτέ να γίνει μόνιμο.
 

Ο Σύγχρονος Δυϊσμός

Ψάχνοντας βαθύτερα, η ρίζα αυτού του φόβου βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, στον δυϊστικό διαχωρισμό σώματος και ψυχής, ύλης και πνεύματος, ανθρώπου και φύσης. Η επιστημονική κληρονομιά του Νεύτωνα και του Ντεκάρτ υποστηρίζει ότι είμαστε πεπερασμένα, διαχωρισμένα όντα· ότι η ζωή και τα συμβάντα της είναι αποτέλεσμα τυχαιότητας· ότι τα τεκταινόμενα στη ζωή και στο σύμπαν μπορούν να εξηγηθούν πλήρως με αντικειμενικούς φυσικούς νόμους που εφαρμόζονται σε άψυχα, στοιχειώδη κομμάτια ύλης· και ως εκ τούτου, η αναζήτηση νοήματος είναι μια ψευδαίσθηση και ο Θεός δεν είναι παρά μια προβολή των ευσεβών μας πόθων. Αν η ύλη είναι το μόνο που υπάρχει, και αν η ζωή δεν έχει κανέναν πραγματικό σκοπό, τότε φυσικά ο θάνατος είναι η απόλυτη συμφορά.

Περιέργως, η θρησκευτική κληρονομιά του Νεύτωνα και του Ντεκάρτ δεν είναι καθόλου διαφορετική. Όταν η θρησκεία παραχώρησε την εξήγηση του “πώς λειτουργεί ο κόσμος” ― της κοσμολογίας ― στη Φυσική, στην ουσία αποσύρθηκε στην βασίλειο του μεταφυσικού. Το πνεύμα έγινε το αντίθετο της ύλης, κάτι ανώτερο και διαχωρισμένο. Δεν είχε μεγάλη σημασία τι έκανες στον κόσμο της ύλης, δεν ήταν σημαντικό, αρκεί η (άυλη) “ψυχή” να σωζόταν. Κάτω από αυτό τη δυϊστική οπτική της πνευματικότητας, το να ζεις σωστά ως ον με σάρκα και οστά, στον κόσμο της ύλης, έγινε όλο και λιγότερο σημαντικό. Η ανθρώπινη ζωή γίνεται μια προσωρινή εκδρομή, ένας ασήμαντος περισπασμός από την αιώνια ζωή του πνεύματος.

Άλλοι πολιτισμοί, αρχαιότεροι και σοφότεροι, δεν έβλεπαν έτσι τα πράγματα. Πίστευαν σε έναν ιερό κόσμο ύλης εμποτισμένης με πνεύμα. Το λέμε με τον όρο ανιμισμό, δηλαδή την πίστη ότι όλα τα πράγματα διακατέχονται από μια ψυχή. Ακόμα και αυτός ο ορισμός μαρτυρά τις δυϊστικές μας προκαταλήψεις. Ίσως ένας καλύτερος ορισμός να ήταν ότι όλα τα πράγματα είναι ψυχή. Αν όλα τα πράγματα είναι ψυχή, τότε η σαρκική ζωή, αυτή στον υλικό κόσμο, είναι ιερή. Αυτοί οι πολιτισμοί πίστευαν επίσης στο πεπρωμένο, δηλαδή ότι είναι ματαιοπονία να προσπαθήσει να ζήσει κανείς περισσότερο από ό,τι του μέλλει. Το να ζεις σωστά στο χρόνο που σου αναλογεί γίνεται τότε ζήτημα μέγιστης σημασίας, και η ζωή ιερό ταξίδι.

Όταν ο θάνατος, αντί για μια κακοζωισμένη ζήση, θεωρείται η απόλυτη συμφορά, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί ένα ηθικό άτομο θα επέλεγε τη χορτοφαγία. Το να στερήσεις τη ζωή ενός πλάσματος είναι το ύψιστο έγκλημα, ειδικά στο πλαίσιο μιας κοινωνίας που εκτιμά την ασφάλεια περισσότερο από την διασκέδαση και τη σιγουριά περισσότερο από τον σύμφυτο κίνδυνο της δημιουργικότητας. Όταν η ιδέα του νοήματος της ζωής είναι αυταπάτη, τότε το εγώ ― η εκ των έσω εικόνα του εαυτού σε σχέση με τον μη-εαυτό ― είναι το μόνο που υπάρχει. Ο θάνατος δεν είναι ποτέ σωστός, ως κομμάτι μιας ευρύτερης αρμονίας, ενός μεγαλύτερου σκοπού, ενός θείου μωσαϊκού, διότι δεν υπάρχει θείο μωσαϊκό· το σύμπαν είναι απρόσωπο, μηχανικό και άψυχο.
 

Ξεπερασμένη Επιστήμη

Ευτυχώς, η επιστήμη του Νεύτωνα και του Ντεκάρτ είναι πια ξεπερασμένη. Οι πυλώνες του αναγωγισμού και της αντικειμενικότητας συνθλίβονται κάτω από το βάρος των ανακαλύψεων του 20ου αιώνα με την κβαντική μηχανική, τη θερμοδυναμική και τα μη γραμμικά συστήματα, όπου η τάξη προκύπτει από το χάος, η απλότητα από την πολυπλοκότητα, και η ομορφιά από το τίποτα και από όλα· όπου όλα τα πράγματα είναι αλληλοσυνδεόμενα· και όπου αναδεικνύεται μια υπόσταση για το όλον που δεν μπορεί να εξηγηθεί από το επιμέρους. Είναι βέβαιο ότι οι απόψεις μου δεν θα γίνονταν αποδεκτές από τους περισσότερους επιστήμονες, αλλά πιστεύω ότι υπάρχουν πολλά στοιχεία στη σύγχρονη επιστήμη που υποδεικνύουν ότι το σύμπαν έχει ψυχή, και ότι μέσα σε αυτό η συνειδητότητα, η τάξη και ο συμπαντικός σκοπός είναι κεντημένα στο ύφασμα της πραγματικότητας.

Σε μια τέτοια ανιμιστική και ολιστική θεώρηση του κόσμου, το ηθικό ερώτημα σε σχέση με την τροφή δεν είναι “ Χρειάστηκε θανάτωση;” αλλά μάλλον, “ Είναι αυτή η τροφή αποσπασμένη σωστά και σε αρμονία (με τους σκοπούς του σύμπαντος);” Η αγελάδα είναι μια ψυχή, ναι, και το ίδιο είναι η γη και το οικοσύστημα, και ο πλανήτης. Είχε αυτή η αγελάδα τη ζωή που έπρεπε να έχει μια αγελάδα; Ήταν ο τρόπος που μεγάλωσε όμορφος, ή άσχημος (σύμφωνα με την τρέχουσα αντίληψή μου); Συνδυάζοντας το ένστικτο και την εμπεριστατωμένη γνώση, ρωτώ αν η κατανάλωση αυτής της τροφής συμβάλλει σε εκείνο το μικρό κομμάτι του θείου μωσαϊκού που μπορώ να δω.
 

Το Θείο Μωσαϊκό

Υπάρχει ο χρόνος για να ζεις και ο χρόνος για να πεθάνεις. Αυτός είναι ο νόμος της φύσης. Αν το σκεφτείς, η παρατεταμένη ταλαιπωρία είναι σπάνια στη φύση. Η ανθρώπινη βιομηχανία κρέατος επωφελείται από την παρατεταμένη ταλαιπωρία των ζώων, των ανθρώπων και του πλανήτη Γη, αλλά δεν είναι αυτός ο μόνος τρόπος που υπάρχει. Όταν μια αγελάδα ζει με τον τρόπο που θα έπρεπε να ζει μια αγελάδα, όταν η ζωή και ο θάνατος της είναι είναι συμβατά με έναν όμορφο κόσμο, τότε για μένα δεν υπάρχει ηθικό δίλημμα να θανατωθεί αυτή η αγελάδα για να γίνει τροφή. Φυσικά υπάρχει φόβος και πόνος καθώς η αγελάδα οδηγείται προς σφαγή (και όταν ο κοκκινολαίμης ξετρυπώνει το σκουλήκι, και όταν οι λύκοι καταβάλλουν το καριμπού, και όταν το ανθρώπινο χέρι ξεριζώνει το χορτάρι), και αυτό με στενοχωρεί. Υπάρχουν πολλά στενάχωρα πράγματα στη ζωή, αλλά πίσω από τη λύπη υπάρχει η χαρά που εξαρτάται όχι από την αποφυγή του πόνου και τη μεγιστοποίηση της ευχαρίστησης, αλλά από το να ζεις μια ζωή σωστή και καλή.

Θα ήταν πράγματι υποκριτικό εκ μέρους μου αν εφαρμόζω αυτό το σκεπτικό στην αγελάδα και όχι στον εαυτό μου. Για να ζω με ακεραιότητα ως άνθρωπος που σκοτώνει ζώα και φυτά, είναι απαραίτητο να ζω και τη δική μου ζωή σωστά και καλά, ακόμα και όταν, ειδικά τότε, όταν πρέπει να λάβω τέτοιες αποφάσεις που βάζουν σε ρίσκο την άνεσή μου, την ασφάλεια, το προσωπικό μου συμφέρον· ακόμα και όταν το να ζήσω σωστά σημαίνει να ρισκάρω τον θάνατο. Όχι μόνο για τα ζώα, αλλά και για μένα, υπάρχει ο χρόνος για να ζήσω και ο χρόνος για να πεθάνω. Αυτό που λέω είναι: αυτό που είναι καλό για κάθε ζωντανό πλάσμα είναι καλό και για μένα. Η κρεοφαγία δεν χρειάζεται να είναι πράξη αλαζονικού ρατσισμού ανάμεσα στα είδη, αλλά πράξη συνεπής με την παράδοση στον νόμο της ζωής και του θανάτου.

Αν αυτό ακούγεται ριζοσπαστικό ή ανεφάρμοστο, σκεφτείτε ότι όλοι αυτοί οι υπολογισμοί για το “τι με συμφέρει” και τι μου κάνει καλό και “τι μπορώ να αντέξω” καταντούν κουραστικοί. Όταν ζούμε σωστά, απόφαση με την απόφαση, η καρδιά τραγουδά ακόμα και όταν η λογική μας διαφωνεί και το εγώ μας διαμαρτύρεται. Εξάλλου, η ανθρώπινη σοφία είναι περιορισμένη. Παρά την πολυπραγμοσύνη μας, είμαστε τελικά ανίκανοι να αποφύγουμε τον πόνο, την απώλεια και τον θάνατο. Για τα ζώα, τα φυτά, και για τους ανθρώπους εξίσου, υπάρχουν περισσότερα στη ζωή από ό,τι στην αποφυγή του θανάτου.

*Το κείμενο αυτό γράφτηκε από τον συγγραφέα και ομιλητή Charles Eisenstein και δημοσιεύτηκε στο ομώνυμο site. Η μετάφραση στα Ελληνικά έγινε από τη σύνταξη του site Κοκέτες Κότες. Μπορείτε να βρείτε το αρχικό κείμενο στα Αγγλικά εδώ. Τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στον συγγραφέα (ο οποίος με δήλωση στο site του επιτρέπει την αντιγραφή και τον διαμοιρασμό).